از امور مورد تأكید در امر مهدویت، مسئله غیبت امام زمان(ع) است. این مسئله كه از دوران رسالت رسول اللّه(ص) برای مردم تبیین شده بود،(1) در این دوران با شدّت بیشتری مطرح میشود. امام صادق(ع) گاه با سوگند، بر حتمیّت این غیبت تأكید میكنند؛ چنان كه فرمودند:

«به خدا سوگند! مهدی شما از شما غایب میشود تا آنكه فرد نادان از شما میگوید: برای خدا در آل محمّد حاجتی نیست.»(2)
ایشان افزون بر تأكید بر اصل غیبت، به دوگونه بودن غیبت نیز اشاره كردند؛ چنان كه به عبید بن زراره فرمودند:
«برای قائم دو غیبت است؛ در یكی از آنها، در موسم های حج حاضر بوده، مردم را میبیند و آنها او را نمی بینند.»(3)

ایشان در روایت دیگری، خطاب به اسحاق بن عمّار، به بیان جزئیات این دوگونه غیبت میپردازند:
«برای قائم دو غیبت است. یكی از آن دو كوتاه و دیگری طولانی است. در غیبت نخست، تنها خواصّ از شیعیانش، از مكان او آگاهی دارند و در غیبت دیگر، تنها خواصّ از دوستانش، از مكان او خبر دارند.»(4)
امام صادق(ع) افزون بر تأكید راجع به اصل غیبت، در برخی سخنانشان علت غیبت را نیز بیان كردند. در همین باره، وقتی كه زراره خواستار علّت غیبت شد، ایشان مسئله خوف از جان را مطرح فرمودند.(5)

واكنش مردم نسبت به مسئله غیبت نیز یكی از مسائل مورد بحث در آن عصر بوده است. امام صادق(ع) خطاب به زراره فرمودند:
«او كسی است كه مردم در ولادت او شك میكنند. برخی میگویند كه او حمل است [هنوز متولد نشده. برخی میگویند او غایب است. برخی میگویند: او متولّد نشده است و برخی میگویند او دو سال پیش از وفات پدرش متولّد شده است... پس در آن هنگام، باطل جویان شك میكنند.»(6)

از سخنان امام صادق(ع) استفاده میشود كه شرایط به گونهای در عصر غیبت رقم میخورد كه فضای شكّ و تردید حاكم میگردد؛ از این روست كه باطلجویان در امامت ایشان دچار تردید میشوند؛ چنان كه ایشان از ایجاد شكّ و تردید به سبب طولانی شدن غیبت در آن دوران و در پی آن، ارتداد اكثر آنها از دین، به برخی اصحاب خود خبر داده(7)  و در برخی دیگر از روایات خطاب به محمّد بن مسلم چنین دستور دادند: «اگر صاحب این امر غایب شد، پس او را انكار نكنید.»(8)

با وجود این، در روایات این دوره ـ دست كم در چهار روایت ـ تأكید میشود كه اولیای الهی هرگز در غیبت امام خود تردید نمی كنند؛ زیرا اگر آنها هم تردید میكردند، خداوند هرگز حجت خود را مخفی نمی كرد.(9)

در این باره، ایشان به هانی تمّار فرمودند:
«همانا برای صاحب این امر غیبتی است. پس بندة خدا باید تقوا پیشه كند و به دین خود متمسّك شود.»(10)
در حقیقت، این شرایط به تصریح سخن امام صادق(ع)برای امتحان شیعیان است؛ چنان كه فرمودند: «خداوند تبارك و تعالی دوست دارد شیعه را امتحان كند.»(11)

ایشان در بیان دیگری فرمودند:
«این امر [ظهور] برای شما فراهم نیاید، مگر پس از نومیدی. نه به خدا! برای شما فراهم نیاید تا از یكدیگر [منافق و مؤمن] تمییز داده شوید. نه به خدا! فراهم نیاید تا آزمایش شوید. نه به خدا! فراهم نیاید تا هر كس باید شقی شود، بشود و هر كس باید سعید بگردد، چنین شود.»(12)

امام صادق(ع) در بیان صریحتری فرمودند:
«پس همانا ایام غیبت او طولانی میشود تا آنكه حق محض آشكار شود و به وسیله برگشتن شیعیانی كه طینت خبیثی دارند، ایمان از ناپاكیها تصفیه شود.»(13)  بر اساس همین شرایط است كه دین داری در این دوران، بسیار دشوار مینماید:
«همانا برای صاحب این امر غیبتی است. دیندار در عصر غیبت، مانند كسی است كه دست خود بر شاخة خاردار بكشد.»(14)

امام صادق(ع) در سخن دیگری خطاب به مفضّل بن عمر فرمودند:
«به خدا سوگند! امام شما سالیانی غایب خواهد بود و شما امتحان خواهید شد، تا آنكه گفته شود كه او مرده یا به هلاكت رسیده است. او به كدام وادی رفته است و چشمان مؤمنان برای او گریان است و چون امواج دریا زیر و رو شوند و كسی نجات نیابد مگر آنکس كه خدا از او عهد ولایت گرفته و ایمان را در دلش نقش كرده و با روح خود او كمك كرده است.»(15)
بر اساس همین بیانات است كه ایشان خطاب به عمّار ساباطی تأكید كردند: «عبادت در سرّ در دورانی كه امام غایب بوده و حكومت باطل مستقر است، برتر از عبادت در هنگام  ظهور دولت  حق و در كنار امام  است.»(16)

از جمله مسائل بسیار مهم در دوران غیبت پیدایش مدعیان مهدویت در آن دوران است. این حقیقت در برخی روایات امام صادق(ع) بازتاب یافته است؛ به دیگر سخن، فضا چنان غبارآلود میشود كه افراد بسیاری ادعای مهدویت میكنند. مفضل بن عمر نقل میكند كه امام صادق(ع) فرمودند: «دوازده پرچم مشتبه بالا رود كه یكی از دیگری شناخته نشود و معلوم نباشد كدام از كیست.» من گریستم. فرمودند: «ای اباعبداللّه چه تو را گریانید؟» گفتم: چرا نگریم با اینكه شما میفرمایید دوازده پرچم مشتبه بالا میرود كه معلوم نباشد كدام از كیست؟ ما چه كنیم؟ گوید: نگاهی به پرتو آفتاب افكند كه در گوشه ایوان تابیده بود و فرمودند: «ای اباعبداللّه، این آفتاب را میبینی؟» عرض كردم: آری. فرمودند: «امر امامت ما از این آفتاب روشن تر است.»(17)

در چنین شرایطی است كه امام صادق(ع)مردم را به پایداری و حفظ اصول اصیل خود توصیه میكنند؛ چنان كه فرمودند: «به همان امر نخست متمسك شده تا مطلب برای شما روشن شود.»(18)

در همین باره به عمربن عبدالعزیز نیز فرمودند:
«چون صبح و شامی بر تو بگذرد و امام را نبینی كه به او اقتدا كنی، هر كه را دوست میداشتی دوست دار و هر كه را دشمن میداشتی دشمن دار تا خدا او را آشكار كند.»(19)
در سخنان امام صادق(ع) به برخی حالات امام زمان(ع) در عصر غیبت نیز اشاره شده است؛ چنان كه خطاب به عبید بن زراره فرمودند:
«مردم امام خود را گم میكنند، پس او در موسم حج حاضر شده، مردم را میبیند و مردم او را نمی بینند.»(20)

پینوشتها:
1. ر.ك: محمّد بن علی صدوق، «کمالالدّین»، ج 1، ص 258 و 286.
2. همان، ج 2، ص 341و342.
3. محمّد بن يعقوب كلينی، «الکافی»، ج 1، ص339.
4. همان، ج 1، ص 340.
5. همان، ص 337.
6. محمّد بن علی صدوق، «کمالالدّین»، ج 2، ص 342.
7. همان، ص 353و354.
8. محمّد بن يعقوب كلينی، همان، ج 1، ص 338.
9. همان، ج 1، ص 333.
10. همان، ج 1، ص 336.
11. محمّد بن يعقوب كلينی، همان، ص 337.
12. محمّد بن علی صدوق، «کمالالدّین»، ج 2، ص 346.
13. همان، ص 356.
14. محمّد بن يعقوب كلينی، همان، ج 1، ص 336.
15. همان، ص 336.
16. همان، ج 1، ص 333.
17. همان، ج 1، ص 339.
18. محمّد بن ابراهيم نعمانی، «الغیبة»، ص 156.
19. محمّد بن يعقوب كلينی، همان، ص 342.
20. همان، ص 337و338.

منبع: محمّد حسین فاریاب، با استفاده از مقالة «مهدویت در اندیشة صادق آلمحمّد(ع)»، مجلّة معرفت، سال بیست و یکم، شمارة 178، مهر 1391، صص53-69.

نظر	افزدون جدید جستجو

نوشتن نظر
نام:
Email:	do not notifynotify
Website:
عنوان
Please input the anti-spam code that you can read in the image.

Copyright (C) 2007 Alain Georgette / Copyright (C) 2006 Frantisek Hliva. All rights reserved.